ПРОТЕИНИ ВО НАШАТА ИСХРАНА – ШТО ВСУШНОСТ Е ВАЖНО?

Кога сме на почетокот на приказната наречена – диета прилагодена на целта (зголемување на мускулната маса, т.е. намалување на масните наслаги), секогаш споменуваме неколку важни работи – правилен избор на храна, запознавање со нивната хранлива вредност и принципи за подготвување оброци . Ако сè сведеме на ниво на елементарна логика, доаѓаме до точка дека покрај енергетската вредност на некоја храна, мора да бидеме свесни и за нејзиниот состав на макронутриенти, па што всушност е важно? Накратко, тоа би биле сварливите „состојки“ на нашата храна – протеини, јаглени хидрати (не сметајќи ги влакната), масти.

Има многу дебати за тоа што всушност е важно кога станува збор за протеините? „Важлива“ гледна точка е дека приоритет ни се протеините со висока биолошка вредност, т.е. комплетни протеини (месо, риба, јајца, млечни производи, “сурутка”). Значи, тоа се протеините од храната кои имаат највисок степен на инкорпорација во ткивните протеини, се разбира, на ниво на основните градежни блокови на протеините, т.е. амино киселина. И секако, покрај целосниот профил на есенцијалните аминокиселини (телото не може сам да ги произведе, па затоа мора да се внесуваат со храна), важна точка е и односот помеѓу овие есенцијални аминокиселини, кој ги диктира нивните биолошка вредност, т.е. комплетноста.

Ок, го јадевме нашето пилешко бело месо, процесот на варење е завршен и аминокиселините внесени во крвотокот од нашиот дигестивен тракт стигнуваат до т.н. „базен на аминокиселини“. Да, нашето тело, за разлика од енергетските резерви во форма на гликоген и масно ткиво, нема почетен резервоар за амино киселини, но тие се наоѓаат во т.н. да се „базен“. Од гореспоменатиот „ан“, аминокиселините се насочуваат во повеќе насоки во зависност од потребите на нашето тело – енергија, градежни ензими, ткивни протеини, транспортни протеини итн. Значи, да го земеме тој малку фиктивен термин (црн дроб, крв…) како имагинарен „базен на обрт на достапни амино киселини“. Да, некои пристигнуваат (од храна, разградување на ткивните протеини), а други „заминуваат“ со тоа што се вклучени во анаболни (градење на протеини) или катаболички (производство на енергија, на пример) процеси.

Каде можат да завршат сите тие аминокиселини?

– Производство на ткивни протеини (протеини на мускулите, на пример), плазма протеини (крв – албумини…), ензими, антитела, хормони (на пример, хормон за раст,

инсулин…Т4, Т3), хемоглобин (црвени крвни зрнца)…

– Глуконеогенеза – од аминокиселините се создава – гликоза (енергија), гликоген, „резервна маст“…така, „вишок протеин“ (аминокиселина)

што се користи несоодветно = резерви на енергија

– Создавање на други амино киселини (кои може да бидат дефицитарни – несуштински и условно есенцијални)

– Непротеински соединенија – разни амини…дури и невротрансмитери (допамин, серотонин…)

– Распаѓање до уреа, амонијак, вода, јаглерод диоксид

Добро, како се користат аминокиселините за производство на протеини?

Едноставно, за сите протеини во нашето тело, информациите за нивното производство се во нашата ДНК. Значи, овде имаме два процеса – транскрипција и превод. Значи, од генот за производство на одреден протеин, информациите за низата на амино киселините се транскрибираат во РНК (прво во „гласник РНК“, а потоа во „трансфер РНК) од која генската секвенца се преведува во секвенцата на амино киселини во пептидниот синџир на протеинот. Како што гледаме, сè е во нашите гени (генска експресија)… а има и влијание на хормоните – тестостерон, инсулин, хормон за раст, кортизол, естрадиол…

Секако, аминокиселините за синтеза се „снабдени“ од „базенот“. Сè додека постојат „градбени блокови на аминокиселини“ процесот оди без проблеми, но што ќе се случи ако една од есенцијалните аминокиселини исчезне?

Сето тоа е добро и добро, но што е со нецелосните протеини?

Ова е прашање на кое веганите, како и вегетаријанците, умешно одговараат. Секако, тие нецелосни протеини, најчесто од растително потекло, се разградуваат… Аминокиселините од нив завршуваат во аминокиселинскиот „базен“, но проблем може да бидат односите меѓу аминокиселините во нашиот аминокиселински „базен“ . Затоа, кревката динамичка рамнотежа е нарушена, бидејќи ако недостасува една од критичните есенцијални амино киселини, процесот на синтеза на протеини запира. Така, со запознавање на аминокиселинскиот профил на храната според принципот на комплементарност (тоа што недостасува се заменува), може да се обезбеди соодветен сооднос на аминокиселините неопходни за нормална синтеза (производство на протеини) во нашето тело. На пример. ориз + мешунки. Иако, исто така, се споменува дека комплементарноста е можна и на дневно ниво, па не само на ниво на индивидуален оброк.